Sóng thần là một trong những thảm họa thiên tai có sức tàn phá khủng khiếp nhất của nhân loại. Sóng thần là gì? Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết sóng thần là gì? Những thắc mắc trên sẽ được mayruaxegiadinh giải đáp hết trong bài viết dưới đây.
Contents
Sóng thần là gì?
Sóng thần là gì? Sóng thần là một trong những hiện tượng tự nhiên có sức ảnh hưởng rất lớn tới môi trường sống. Tác hại mà sóng thần gây ra luôn mang là những thiệt hại nặng nề về người và tài sản cho cuộc sống loài người.
Vậy sóng thần là gì? Sóng thần tiếng Anh là Tsunami, là một loạt các đợt sóng tạo nên khi một thể tích lớn của nước đại dương bị chuyển dịch trong chớp nhoáng trên một quy mô lớn.
Động đất cùng với những dịch chuyển địa chất lớn bên trên hoặc bên dưới mặt nước, núi lửa phun trào và các va chạm của thiên thạch đều có khả năng gây ra các trận sóng thần. Hậu quả tai hại của sóng thần có thể ở mức độ cực lớn, giết chết đến hàng trăm ngàn con người bằng cách nhấn chìm dưới nước trong vài giờ.
Được mệnh danh là sự giận dữ của đại dương, nó sẽ càn quét mọi thứ trong quá trình hành trình di chuyển của mình. Cái tên sóng thần Tsunami được xuất phát từ Nhật Bản đây cũng là một đất nước được biết tới là nơi thường xuyên đón nhận những trận sóng thần lớn nhất lịch sử nhân loại.
Đặc điểm của sóng thần?
Sóng thần có diễn biến rất khác biệt tùy theo kiểu sóng: chúng chứa một năng lượng cực lớn, lan truyền với tốc độ cao và có thể vượt qua khoảng cách lớn giữa các đại dương mà chỉ mất đi rất ít năng lượng. Một trận sóng thần có thể gây ra những thiệt hại trên bờ biển cách nơi nó phát sinh hàng nghìn cây số, vì thế chúng ta có thể biết trước và có nhiều tiếng đồng hồ chuẩn bị từ khi nó bắt đầu hình thành tới lúc ập vào một bờ biển, nó xuất hiện trong khoảng thời gian khá dài sau khi sóng địa chấn được hình thành từ nơi xảy ra sự kiện lan tới.
Thậm chí một trận sóng thần riêng biệt còn có thể liên quan tới một loạt các đợt sóng với những độ cao khác nhau. Ở vùng nước rộng, các cơn sóng thần có chu kỳ rất dài (chính thời gian để đợt sóng sau tới vị trí một điểm sau đợt sóng trước), từ nhiều phút tới nhiều giờ và chiều dài sóng lên tới hàng trăm kilômét. Điều này sẽ rất khác biệt so với các con sóng hình thành từ gió bình thường trên mặt đại dương, chúng thường có chu kỳ chỉ khoảng 10 giây và chiều dài sóng khoảng 150 mét.
Chiều cao thực của một đợt sóng thần ngoài đại dương thường không tới một mét. Điều này khiến những người lênh đênh trên tàu giữa đại dương khó nhận ra chúng. Bởi vì sóng thần có chiều dài sóng lớn, năng lượng của một cơn sóng thần sẽ điều khiển toàn bộ cột nước, hướng nó xuống phía đáy biển.
Các cơn sóng thần đại dương ở vùng nước sâu thường xuất hiện do chuyển động của nước tính từ bề mặt đến đáy biển sẽ bằng một nửa chiều dài sóng. Điều này có nghĩa rằng sự di chuyển của sóng bề mặt đại dương chỉ đạt tới độ sâu khoảng 100m hoặc ít hơn.
Trái lại, những cơn sóng thần hoạt động tại vùng nước nông giữa biển khơi (bởi chiều dài của chúng ít nhất sẽ lớn gấp 20 lần chiều sâu nơi chúng hoạt động), bởi sự phân tán chuyển động của nước sẽ ít xảy ra nơi nước sâu.
Con sóng đi qua đại dương với tốc độ trung bình là 500 dặm một giờ. Khi tiến gần tới đất liền, đáy biển trở nên nông hơn và con sóng sẽ không còn di chuyển nhanh chóng được nữa, vì thế nó bắt đầu dựng đứng lên; phần phía trước của con sóng bắt đầu dựng đứng và cao lên, khoảng cách giữa các đợt sóng ngắn lại.
Tuy một người ở ngoài đại dương có thể không nhận thấy dấu hiệu của sóng thần, nhưng khi vào bờ nó có thể đạt chiều cao bằng một tòa nhà sáu tầng hay hơn nữa. Quá trình dựng đứng lên này tương tự như khi ta vung một chiếc roi da. Khi sóng tiến đến từ phía cuối ra đầu roi, một lượng năng lượng được phân bố trong khối lượng vật liệu ngày càng giảm dần, khiến chuyển động trở nên mãnh liệt hơn. Càng đi vào sâu đất liền, tốc độ di chuyển sẽ chậm lại nhưng ngọn sóng sẽ cao hơn ạ.
Một con sóng sẽ trở thành một con “sóng nước nông” khi tỷ lệ giữa độ sâu mặt nước và chiều dài sóng của nó là rất nhỏ. Bởi vì sóng thần có chiều dài sóng rất lớn (lên đến hàng trăm kilômét), các cơn sóng thần hoạt động như những cơn sóng nước nông khi ở bên ngoài đại dương. Những con sóng nước nông di chuyển với tốc độ bằng căn bậc hai tích giữa gia tốc trọng trường (9.8m/s2) và chiều sâu nước.
Ví dụ, ở Thái Bình Dương, với độ sâu trung bình 4000m, một cơn sóng thần sẽ di chuyển với tốc độ khoảng 200m/s (hay 720km/h hay 450 dặm/giờ) và mất rất ít năng lượng, thậm chí đối với những khoảng cách lớn. Ở độ sâu 40m, tốc độ sẽ khoảng 20m/s (khoảng 72km/h hay 45 dặm/giờ), nhỏ hơn tốc độ khi trên đại dương nhưng rõ ràng chúng ta có thể thấy con người không thể nào chạy nhanh hơn tốc độ này được.
=> Qua đó chúng ta rút ra được đặc điểm chủ yếu của sóng thần là tốc độ di chuyển cực nhanh mà chỉ mất rất ít năng lượng, chứa một sức tàn phá nặng nề có phạm vi lên đến hàng nghìn km. Có 3 loại sóng biển chủ yếu được phân loại dựa vào độ sâu của tầng nước là nông, sâu và trung bình.
Nguyên nhân sinh ra sóng thần là gì?
Nguyên nhân gây ra sóng thần là gì đã được chúng ta dày công nghiên cứu qua nhiều thế kỉ và cũng đã đưa ra được nguyên nhân chính xác nhất để giải thích cho hiện tượng thiên nhiên này. Tuy nhiên cùng với nhiều thảm họa tự nhiên khác, sóng thần đôi khi bị nhầm lẫn với những đợt sóng lớn vì có đặc điểm gần giống nhau. Thực tế cho thấy, sóng thần là một loại sóng đặc biệt xuất hiện tương đối nhiều và có nguyên nhân sinh ra khác nhau.
Một trong số nguyên nhân là do những trận động đất ngầm có tâm chấn nằm sâu dưới lòng đại dương hình thành nên. Nguyên nhân sâu xa đó là do sự chuyển động chớp nhoáng không cùng chiều của các mảng đại dương, thềm lục địa hay các rìa lục địa. Khi di chuyển như vậy nếu chúng có va chạm vào nhau sẽ gây ra các cơn địa chấn dưới lòng biển hay còn gọi là động đất dưới đáy biển.
Ngoài ra, nguyên nhân sinh ra sóng thần khác có thể do xuất phát từ sự hoạt động phun trào trở lại của các ngọn núi lửa ngầm nằm dưới đáy biển. Khi núi lửa phun trào sẽ gây nên các tác động tới lượng nước xung quanh làm xuất hiện các cột nước cao có áp suất lớn như những cột nước khổng lồ trào lên mặt nước.
Tóm lại nguyên nhân hiện diện trước mặt mà mọi người có thể dễ dàng nhận ra đó là do sự dịch chuyển của một khối lượng nước lớn. Lượng nước này đột ngột di chuyển do chịu tác động của các trận động đất, núi lửa phun trào, sự va chạm của các thiên thạch, hay các vụ nổ từ tác động ngoại lực,…sẽ gây nên hiện tượng sóng thần nhưng ở các mức độ nghiêm trọng khác nhau.
Những dấu hiệu nhận biết sóng thần
Hiện tượng sóng thần là thiên tai bất ngờ của thiên nhiên mà con người khó lòng có thể đoán trước được, mặc dù vậy trải qua nhiều năm nghiên cứu về những đợt sóng thần con người đã đã rút ra được những đặc điểm nhất định. Đây là những dấu hiệu cơ bản để nhận biết và phân biệt sóng thần với các loại sóng thường khác. Cụ thể là:
- Hiện tượng sóng thần có thể xảy ra khi nhận thấy có các trận động đất lớn vì chúng sẽ tạo nên những va chạm sâu trong lòng đất của đáy biển tác động trực tiếp tới một thể tích nước lớn.
- Sự xuất hiện của các hạt bọt nước trắng xóa trên diện rộng, mùi hôi nồng từ nước biển thổi vào.
- Khi đáy biển nghiêng làm cho mực nước rút xuống khỏi bờ có thể lên tới hàng trăm mét, nhiệt độ của nước biển tăng cao đột ngột, có những tiếng nổ lớn ngoài đại dương.
- Hay một số hiện tượng khác như các vệt sáng đỏ ở đường chân trời, các đàn hải âu vội vàng bay ngược biển, tiếng ồn khác thường khi sóng va vào bờ biển hay trên trời xuất hiện nhiều đám mây đen,…
Tác hại của sóng thần
Khi vị trí tâm chấn của trận sóng thần càng gần với đất liền, chu kì sóng của nó sẽ càng giảm. Điều này cũng đồng nghĩa với việc, sức tàn phá của các đợt sóng thần sẽ diễn ra nhanh chóng và mạnh hơn.
Sóng thần là những cột nước biển dựng đứng cao hàng chục mét, càn quét, tàn phá tất cả mọi thứ nơi mà chúng đi qua. Gây ra những thiệt hại vô cùng khủng khiếp mà không thể lường trước được.
Vùng chịu những thiệt hại nặng nề nhất bởi sóng thần thường là vùng ven biển có độ cao thấp so với hơn mực nước biển 15m . Ngoài ra, những vùng vịnh có cửa biển nhỏ hẹp sẽ chịu tác động lớn hơn những khu vực khác do sức mạnh của sóng thần được khuếch đại hơn.
Sức mạnh hủy diệt của trận sóng thần còn được tạo ra bởi sự cộng hưởng khi các đợt sóng biển xô nhau liên tiếp tràn vào đất liền. Hiệu ứng cộng hưởng này làm củng cố thêm sức mạnh và sự tàn phá của sóng thần lên gấp nhiều lần.
Trong lịch sử đã ghi nhận rất nhiều thảm họa sóng thần với sức tàn phá khủng khiếp. Trong số đó chúng ta phải kể đến trận sóng thần xảy ra tại đảo Sumatra thuộc Indonesia vào ngày 26-12-2004. Một trận động đất mạnh đến 9,1 độ richter là nguyên nhân chính gây ra trận sóng thần này, nó đã gây ra một trận sóng thần vô cùng kinh hoàng càn quét bờ biển các nước như Indonesia, Thái Lan, Malaysia và kéo dài ảnh hưởng sang tận châu Phi. Nó đã cướp đi sinh mạng của 283.000 người, hơn 1.100.000 người tan cửa mất nhà, thiệt hại lên đến hàng chục tỷ USD.
Một số trận sóng thần tàn phá mạnh mẽ từ trước đến nay:
- Trận sóng thần tại Đảo Vancouver, Canada năm 1700
- Trận sóng thần tại Lisboa, Bồ Đào Nha năm 1755
- Nổ ngọn núi lửa Krakatoa tại Indonesia năm 1883
- Trận sóng thần tại Newfoundland, Canada năm 1929
- Trận sóng thần tại Thái Bình Dương năm 1946
- Trận sóng thần tại Chile năm 1960
- Thảm họa Đập Vajont, ở Italia năm 1963
- Trận sóng thần Ngày thứ Sáu Tuần thánh tại Thái Bình Dương năm 1964
- Trận sóng thần tại Vịnh Moro, Philippines năm 1976
- Trận sóng thần Tumaco tại Thái Bình Dương năm 1979
- Trận sóng thần Nhật Bản Okushiri năm 1993
- Trận sóng thần tại Ấn Độ Dương vào năm 2004
- Trận sóng thần ở Đảo Java, Indonesia năm 2006
- Trận sóng thần tại Chile năm 2010
- Trận sóng thần Nhật Bản với tên gọi Sendai năm 2011
Bài viết trên là những kiến thức liên quan đến sóng thần, hy vọng qua bài viết các bạn đã hiểu được sóng thần là gì? Những nguyên nhân nào đã sinh ra sóng thần. Bên cạnh đó qua những trận sóng thần Nhật Bản, ở Việt Nam hay các nước khác trên thế giới các bạn cũng biết được sức tàn phá cũng như tác hại của sóng thần. Để biết thêm nhiều thông tin thú vị về cuộc sống hãy tiếp tục theo dõi mayruaxegiadinh.com.vn nhé!
