Kinh tế tri thức (Knowledge Economy) là cụm từ được nhắc đến rất nhiều đặc biệt trong bối cảnh nền công nghệ thông tin toàn cầu phát triển với tốc độ mạnh mẽ chưa từng có như hiện nay. Vậy kinh tế tri thức là gì? Vai trò của kinh tế tri thức là như thế nào?… Cùng mayruaxegiadinh.com.vn tìm hiểu chi tiết hơn về phần kiến thức này trong bài viết dưới đây nhé!
Contents
Kinh tế tri thức là gì?
Kinh tế tri thức được biết đến rộng rãi trên toàn Thế giới với tên tiếng Anh là Knowledge Economy.
Theo Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) thì kinh tế tri thức được định nghĩa là nền kinh tế mà trong đó xuất hiện sự sản sinh ra, truyền bá hay sử dụng tri thức là động lực chủ yếu nhất của sự tăng trưởng, tạo việc làm trong tất cả các ngành kinh tế và tạo của cải cho xã hội.
Kinh tế tri thức là định hướng phát triển của nền kinh tế hiện đại thế giới nói chung và nền kinh tế Việt Nam nói riêng.
Lịch sử phát triển nền kinh tế tri thức là gì?
Nền kinh tế chuyển sang dựa vào những yếu tố phi vật chất như là tri thức, thông tin hay sự sáng tạo ngày càng nhiều thay cho nền kinh tế dựa trên việc sử dụng và phân phối các yếu tố vật chất như trước (Solow, 1975; Machlup, 1962).
Vào năm 1969, nền kinh tế tri thức lần đầu tiên được định nghĩa về khái niệm của nó và sau hơn 50 năm thì nền kinh tế tri thức đã trở thành xu hướng không thể phủ nhận cho tới nay.
Là nền kinh tế của cấu trúc kinh tế mới, kinh tế tri thức cho thấy được các quan hệ kinh tế mới phát sinh dựa trên đầu vào cốt lõi mới là tri thức, là thông tin và đồng thời tạo cơ hội cũng như là những thách thức mà mỗi quốc gia đều phải đối mặt khi hội nhập nền kinh tế mới trên toàn cầu.
Trên cơ sở xác định tính chất của loại hình kinh tế này, sau khi Tổ chức nghiên cứu của Liên hợp quốc đưa ra khái niệm kinh tế tri thức thì kể từ đó xu hướng mới bắt đầu được thống nhất vào đầu năm 1990.
Sự phát triển và ứng dụng sâu rộng của công nghệ thông tin (CNTT) và truyền thông là một trong những đặc trưng nổi bật nhất của nền kinh tế tri thức. Nhà kinh tế của đại học Chicago và Stanford (tại Mỹ) nổi tiếng Becker G.S đã đưa ra kết luận rằng phần lớn tăng trưởng năng suất lao động của Mỹ là nhờ việc đầu tư CNTT hoặc nhờ những tiến bộ của các sản phẩm CNTT sau khi ông đã nghiên cứu trong khoảng thời gian từ năm 1995 đến năm 2000.
Và từ đó, chúng ta đều nhận định được rằng một trong những nhân tố mở đường cho nền kinh tế tri thức chính là CNTT. Một số học giả cũng nhấn mạnh hơn rằng hiện tượng kinh tế mới xuất hiện bởi nguyên nhân chính đó là CNTT. Từ đó dẫn tới những lý thuyết về nền kinh tế thông tin hay kinh tế số, kinh tế mạng, kinh tế không trọng lượng,…
Khái niệm kinh tế tri thức ra đời nhấn mạnh việc sử dụng tri thức trong tất cả các lĩnh vực trong bối cảnh nền công nghệ thông tin toàn cầu phát triển với tốc độ mạnh mẽ chưa từng có.
Nhiều người thì cho rằng nền kinh tế tri thức xuất hiện đã đánh dấu cho sự chấm hết của xã hội công nghiệp hiện đại lấy “tư bản” làm hạt nhân đồng thời là dấu hiệu cho sự ra đời của xã hội hậu công nghiệp mà trong đó hạt nhân chính đó là “tri thức”.
Vai trò của kinh tế tri thức
Đối với các nền kinh tế tiên phong trong nền kinh tế Thế giới, theo như đánh giá của Ngân hàng Thế giới thì cán cân giữa hai yếu tố tri thức và các nguồn lực đang nghiêng về tri thức.
Thực tế đã chứng minh yếu tố quyết định quan trọng nhất của mức sống đó chính là tri thức, thậm chí còn hơn cả yếu tố đất đai, hơn cả yếu tố lao động và hơn cả các yếu tố về tư liệu sản xuất khác. Tri thức là yếu tố tất yếu mà các nền kinh tế phát triển nhất về công nghệ ngày nay đều cần phải dựa vào để phát triển.
Tri thức trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp
Tri thức đóng vai trò đầu tàu trong nền kinh tế dựa vào tri thức là chính, là nguồn lực quan trọng trong các hoạt động sản xuất của cải vật chất. Ngoài ra, tri thức còn là động lực để thúc đẩy nền kinh tế phát triển ngày càng mạnh mẽ hơn. Chính vì vậy mà lực lượng lao động cần phải được đào tạo bài bản để đáp ứng được các yêu cầu về chất xám, về kỹ thuật hay tay nghề cao.
Nền kinh tế tri thức dựa trên khoa học công nghệ
Trong nền kinh tế công nghiệp, sức cạnh tranh dựa trên việc tối ưu hóa và hoàn thiện các công nghệ sẵn có là chủ yếu vậy nên nền kinh tế tri thức cần dựa trên việc nghiên cứu, sáng tạo, chế tạo ra những công nghệ mới vượt trội hơn so với cái cũ.
Chuyển dịch cơ cấu lao động
Yếu tố lao động trí tuệ trong nền kinh tế tri thức có khả năng tạo ra nhiều sản phẩm có giá trị càng cao trong thời gian càng ngắn vì vậy cơ cấu lao động phải chuyển dịch sang lao động trí tuệ thay cho lao động có trình độ thấp quen với công việc tay chân hoặc thiếu đổi mới trong công việc.
Nguồn lực là một trong những vấn đề quan trọng nhất do đó cần phải được tri thức hóa, sáng tạo hơn, đổi mới và luôn phải học tập, trau dồi để đáp ứng tốt những nhu cầu mới nhất của xã hội.
Coi trọng quyền sở hữu trí tuệ
Trong nền kinh tế tri thức, sự đảm bảo pháp lý cho tri thức chính là quyền sở hữu trí tuệ đảm bảo sự sáng tạo được coi trọng và từ đó sáng tạo mới được duy trì. Để nâng cao tính cạnh tranh, tiềm năng phát triển cũng như sự thịnh vượng của một Quốc gia hoặc vùng lãnh thổ thì các yếu tố về năng lực đổi mới và cả nguồn lực trí tuệ luôn là những yếu tố then chốt không thể bỏ qua.
Nền kinh tế tri thức trở thành nền kinh tế toàn cầu
Lực lượng lao động có trình độ cao, phân công lao động mang tính quốc tế cùng với hệ thống sản xuất kết nối giữa các doanh nghiệp đến từ nhiều quốc gia hoặc vùng lãnh thổ chính là những yếu tố then chốt để quyết định cho sự hình thành và phát triển của nền kinh tế tri thức.
Một số giải pháp để phát triển nền kinh tế tri thức ở Việt Nam
Trong xã hội công nghiệp hóa, hiện đại hóa đặc biệt khi nền kinh tế tri thức trở thành xu hướng thiết yếu cho sự phát triển kinh tế của toàn Thế giới thì giải pháp để phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam là một vấn đề rất được quan tâm. Cùng điểm qua một số giải pháp cụ thể dưới đây:
- Đổi mới cơ chế, chính sách đồng thời tạo lập một khuôn khổ pháp lý mới phù hợp là giải pháp đầu tiên được nhấn mạnh để phát triển nền kinh tế tri thức trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng.
Tuy nhiên cơ chế, chính sách đó cần phải thực sự khuyến khích để từ đó dựa trên các công nghệ mới buộc các doanh nghiệp phải luôn đổi mới đặc biệt đối với các doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm mới, công nghệ mới. Sự đối mới này góp phần tạo một môi trường cạnh tranh bình đẳng và chống độc quyền.
- Đào tạo nhân tài nhằm phát triển mạnh nguồn lao động trí tuệ và nâng cao dân trí, đặc biệt nên đầu tư cho sự phát triển giáo dục cũng như cải cách giáo dục.
Về đội ngũ cán bộ khoa học – kỹ thuật hay đội ngũ cán bộ quản lý, doanh nhân và cả công nhân lành nghề cũng cần phải tăng nhanh. Xem trọng quốc sách hàng đầu chính là coi trọng giáo dục – đào tạo và khoa học – công nghệ. Đây chính là những đột phá trong nền kinh tế tri thức, đáp ứng được nhu cầu về nhân lực chất lượng cao.
- Để có thể tiếp thu, làm chủ và vận dụng sáng tạo các tri thức khoa học – công nghệ mới nhất của thể giới thì cần phải tăng cường năng lực khoa học – công nghệ quốc gia. Đây là yếu tố cần thiết cho sự phát triển của đất nước, xây dựng nền khoa học – công nghệ tiên tiến từ các bước sáng tạo công nghệ đặc thù của đất nước.
- Công nghệ thông tin là chìa khóa để đi vào kinh tế tri thức vì vậy cần đẩy mạnh ứng dụng và phát triển để phục vụ trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Khoảng cách về công nghệ thông tin sẽ quyết định đến quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa cũng như khoảng cách với các nước khác.
- Tạo nền tảng công nghệ phục vụ phát triển đất nước theo hướng hiện đại hóa bằng việc đẩy mạnh đầu tư cho nghiên cứu khoa học – công nghệ, tạo ra các yếu tố nền tảng của tri thức.
Đổi mới cơ chế quản lý nhà nước về khoa học – công nghệ nhưng phải hướng vào thúc đẩy khoa học – công nghệ có sự gắn kết thực sự với sản xuất – kinh doanh khoa học nhưng phải xâm nhập được vào thực tế sản xuất – kinh doanh tạo ra được tri thức và của cải thì mới có thể đóng góp tích cực trong công cuộc phát triển kinh tế – xã hội,… của đất nước.
Cần đẩy mạnh ứng dụng thành tự khoa học – công nghệ tiên tiến, hiện đại vào các khâu cũng như các lĩnh vực then chốt của kinh tế song song với việc đầu tư cho nghiên cứu cả khoa học – công nghệ cùng với khoa học – xã hội và nhân văn để có thể tạo ra khả năng lan tỏa trong nền kinh tế phát triển theo xu hướng hiện đại.
- Hình thành tài nguyên trí lực theo từng bước sau đó phát triển nó. Một kết cấu bao hàm nhiều năng lực chính là tài nguyên trí lực, là sự kết hợp trong một cấu trúc bao gồm các nhân tố như: khả năng của trí nhớ, sức quan sát, óc tưởng tượng, sức sáng tạo cũng như kỹ năng thực hành của con người để tạo nên giá trị của tài nguyên trí lực mà trong đó là kỹ năng là yếu tố then chốt.
- Tích cực chủ động hội nhập quốc tế trong sự sáng tạo nhằm tranh thủ nguồn ngoại lực kết hợp với nội lực để phát triển khoa học – công nghệ, khai thác được những lợi ích từ việc hội nhập mang lại để phục vụ cho mục tiêu chính là hiện đại hóa lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế của đất nước.
Vậy tóm lại thì nền kinh tế tri thức là gì? Chính là kinh tế phát triển sử dụng hiệu quả các nguồn lực dựa trên sức mạnh của tri thức gồm: cải tiến công nghệ, chuyển giao các hoạt động, nghiên cứu các công nghệ để tạo ra được nhiều của cải vật chất nhằm mục đích nâng cao chất lượng sống của người dân; Hướng đến toàn cầu hóa nền kinh tế nhờ vào nguồn nhân lực có chuyên môn cao, hàm lượng chất xám trong sản phẩm tăng dần theo thời gian.
Những kiến thức liên quan đến kinh tế mà mayruaxegiadinh.com.vn vừa chia sẻ trên đây hy vọng giúp quý bạn đọc hiểu rõ hơn kinh tế tri thức là gì? Vai trò của nền kinh tế tri thức cũng như những ví dụ về kinh tế tri thức và những giải pháp triển nền kinh tế tri thức ở Việt Nam.
