Hóa thạch là một trong số những món quà vô giá mà quá khứ địa chất để lại. Hóa thạch giúp giới nghiên cứu sinh có cơ hội để nghiên cứu và nhìn nhận chi tiết về các loài động vật từng xuất hiện trên Trái Đất hàng triệu năm về trước. Vậy thực chất hóa thạch là gì? Ý nghĩa của nó ra sao? Hóa thạch hình thành như thế nào? Bài viết sau sẽ giúp bạn giải quyết những thắc mắc liên quan đến thuật ngữ này.
Contents
Hóa thạch là gì?
Nếu dịch nghĩa từng từ của thuật ngữ “hóa thạch” thì rất có thể bạn sẽ hiểu rằng là một cái gì đó biến thành đá. Tuy nhiên, việc dịch nghĩa như thế này là sai chí ít là một phần khi định nghĩa khái niệm hóa thạch là gì?
Theo định nghĩa được trích dẫn trong SGK bộ môn Sinh Học lớp 12 thì: “Hóa thạch di tích của những sinh vật để lại trong những lớp đất đá của vỏ Trái Đất dưới dạng dấu vết để lại trên đá (hình dáng hay vết chân,…), bộ xương hay xác sinh vật,…”
Định nghĩa này hiện nay vẫn được sử dụng để truyền đạt kiến thức cho các em học sinh tại các trường ở Việt Nam. Mặc dù vẫn chưa đủ ý và quá chung chung nhưng bạn có thể hiểu cặn kẽ hơn về hóa thạch bằng cách tìm kiếm thêm thông tin và kiến thức liên quan.
Thuật ngữ hóa thạch này nhằm mô tả đến một loạt những hiện vật trong quá xứ xa xôi và được bảo tồn một cách tự nhiên. Tóm lại, có thể khẳng định hóa thạch là bất kỳ bằng chứng nào về đời sống động vật cũng như thực vật trong quá khứ mà chúng được bảo tồn trong vật liệu của vỏ Trái Đất.
Tuy nhiên, khi nói về hóa thạch thì hầu hết mọi người lại nghĩ rằng hóa thạch là hình dạng của thực vật hoặc động vật được bảo tồn trong khi chất hữu cơ thực sự của cơ thể nó hoàn toàn biến mất. Những tàn dư đáng kinh ngạc này đã xuất hiện từ thời tiền sử và chúng được hình thành rất chậm do những quá trình địa chất động. Đây chỉ là một phần và là một bộ phận của nhóm được coi là “hóa thạch”.
Quá trình hình thành hóa thạch
Như chúng ta đều biết thì kiến thức là vô hạn, các mẫu hóa thạch quý giá mà những nhà khảo cổ khai quật được đã chứng minh và mô phỏng lại phần nào sự tồn tại của vô số những loài sinh vật cổ đại đã từng có mặt trên Trái Đất này. Vậy tất cả những mẫu hóa thạch đó từ đâu mà có? Hóa thạch hình thành như thế nào?
Sự vận động của địa chất là điều kiện hình thành nên hóa thạch bởi thế để tìm hiểu hóa thạch hình thành như thế nào thì trước tiên chúng ta cần tìm hiểu các kiến thức liên quan đến địa chất của Trái Đất – nơi mà chúng ta đang sống.
Sự vận động liên tục này của Trái Đất tạo ra những sự chuyển động bên trong lòng đất. Theo đó, nó giúp đẩy các lớp mới lên để thay thế cho những lớp đất đã cũ.
Đây chính là nguyên nhân hình thành nên lớp đá trầm tích – nơi hình thành các loại hóa thạch tuy nhiên vẫn có các trường hợp ngoại lệ. Bởi thế mà chúng ta biết được rằng các loại hóa thạch được hình thành không cùng tuân theo bất kỳ một quy tắc bắt buộc nào cả.
Thế nhưng vẫn có một số điều kiện bắt buộc cho việc hình thành nên một hóa thạch được diễn ra cụ thể như sau:
- Thứ nhất: Sinh vật tạo nên hóa thạch cần đáp ứng yêu cầu phải có tối thiểu 1 bộ phận bất kỳ không phân hủy được hoặc biến mất mà không để lại dấu vết theo thời gian. Ví dụ điển hình như: xương, răng, vỏ, sừng, gỗ,…. Hoặc trong môi trường thuận lợi thì một số loài sinh vật thân mềm như sứa hoặc côn trùng cũng có thể hình thành nên hóa thạch.
- Thứ hai: Xác của sinh vật sau khi chết cần tránh được các tác động vật lý cũng như hóa học từ bên ngoài. Lý do là vì nếu bị dập nát hoặc bị phân hủy thì sẽ không có hóa thạch được hình thành.
- Thứ ba: Xác của những loài sinh vật này phải đảm bảo được bao quanh bởi đất hoặc bị chôn vùi để tránh được những tác động bên ngoài khiến cho chúng bị phân rã. Môi trường thuận lợi nhất cho việc hình thành nên các loại hóa thạch đó là ở biển bởi xác sinh vật sau khi chìm xuống đáy biển sẽ hình thành nên diệp thạch hoặc đá vôi.
Tìm hiểu các dạng hóa thạch quen thuộc
Hóa thạch đá trầm tích
Hầu hết những bộ xương khủng long mà chúng ta thường nhìn thấy được trong khu trưng bày của các bảo tàng đều tồn tại trong đá trầm tích. Khi một con khủng long chết đi thì xác của chúng trong một khu vực có nhiều di chuyển trầm tích như ở sông, hồ hay đại dương sẽ hình thành nên hóa thạch. Một trong những nơi tìm thấy được hóa thạch của chúng là vùng đáy hay phần sâu nhất của những khu vực có nước.
Trầm tích sẽ bao phủ một cách nhanh chóng lấy toàn bộ xác của con khủng long đồng thời cung cấp cho toàn bộ cơ thể của chúng một số bảo vệ khỏi những tác động từ môi trường.
Khi đó, phần cứng của con vật từ khoáng, canxi cùng các chất vô cơ như xương, răng, ngà hay móng vuốt sẽ tồn tại đến cuối cùng với hình dạng tương đối giống ban đầu, trong khi phần mềm của con vật thì cuối cùng đều bị phân hủy. Trong những điều kiện nhất định thì xác của chúng có thể hóa thạch.
Nếu có sự xuất hiện của những chất khoáng điển hình như oxit silic để lấp đầy những khoảng trống thì có khả năng sẽ đúc thành một sinh vật bằng đá giống hệ với con vật như trước kia. Điều này cũng có thể xảy ra với những dấu vết khác nữa như là hang hốc hay đường hầm.
Một số hóa thạch không hoàn hảo khác gồm phân hóa thạch (coprolites) là những dấu răng trên xương hoặc gỗ, tổ. Trầm tích thậm chí có thể bảo tồn được tất cả những dấu vết của thực vật để lại. Dấu vết thực vật được hiện diện trong trầm tích có thể là trầm tích cứng và cũng có thể trở thành gỗ hóa đá sau khi trải qua quá trình tương tự như hóa thạch xương khủng long.
Loại hóa thạch dạng trầm tích là phổ biến nhất và nó xuất hiện ở mọi nơi trên Trái Đất.
Hóa thạch trong một số hình thức khác
Ngoài hóa thạch hiện diện trong đá trầm tích thì còn một số cách khác để hóa thạch tồn tại. Trên thực tế, các hóa thạch đẹp nhất được tìm thấy trên thế giới lại không phải ở dạng trầm tích mà là ở một dạng khác. Sau đây chúng tôi sẽ giới thiệu đến bạn các dạng hóa thạch đặc biệt này.
Nếu sinh vật chết trong điều kiện khô ráo, trong khu vực thoáng đãng như các hang động thì nó có thể làm được ép hoặc phơi khô. Các hóa thạch này được gọi là hóa thạch xác ướp nhưng chúng không hề có điểm chung so với việc ướp xác kiểu Ai Cập.
Chỉ cần mất đi nước cùng các chất hữu cơ và mọi thứ có thể khiến cho môi trường vi khuẩn hoạt động là các hóa thạch dạng này được bảo quản rất lâu và có thể giữ được một số mô mềm như cánh hay vỏ. Tuy nhiên những loài động vật càng có kích thước to lớn thì càng khó có khả năng trở thành hóa thạch theo hình thức này mà nó dành phần lớn cho các loài giáp xác và côn trùng.
Một hình thức khác trong các dạng của hóa thạch đó là đóng băng. Nhiệt độ băng đá sẽ làm chậm tốc độ hoạt động của vi khuẩn để hủy hoại cơ thể sinh vật. Hơn nữa, những lớp băng lạnh cứng này cũng có thể ngăn chặn được những kẻ săn mồi.
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra được hóa thạch voi ma mút được bảo quản vô cùng tốt trong vùng băng giá và nó có giá trị nghiên cứu rất lớn. Nhìn chung thì hình thức hóa thạch dạng này khá ổn tuy nhiên so với các hóa thạch khô thì chúng lại không có được độ bền bằng. Các hóa thạch trong băng cũng rất hiếm hoi.
Một hình thức khác nằm trong danh sách các dạng của hóa thạch quen thuộc đó là khi con vật bị bao phủ bởi hắc ín hoặc parafin. Dầu hỏa cùng những loại sáp có chức năng bảo vệ những mô mềm và các chất nhựa thì bảo vệ phần cứng.
Một số ví dụ điển hình về phương thức hóa thạch này là những động thực vật được bảo quản trong một bảo tàng ở Los Angeles (Mỹ). Một số những mẫu vật tại đây được khai quật từ những hố hắc ín và hầu như chúng chỉ chuyển màu bởi hấp thụ hắc ín qua lỗ chân lông mà thôi. Hay than bùn cũng có thể là một thành phần dùng để bảo quản.
Cuối cùng có thể khẳng định các loại hóa thạch được coi là tuyệt phẩm đẹp nhất là loại nằm trong hổ phách. Hiện nay, những mẫu hóa thạch này vẫn được chúng ta coi như là những vật trang trí đắt tiền và có giá trị trao đổi rất lớn.
Hổ phách có tên khoa học là succinum. Thực tế chúng là nhựa của những loài cây lá kim và chủ yếu là nhựa của loài thông cổ Pityoxylon succinifer Kauss nhưng nay đã tuyệt chủng.
Bản thân hổ phách còn là một dạng của hóa thạch động vật. Hổ phách mà chúng ta thường gặp là những khối dạng nhựa cứng hay là dạng nhũ đá có kích thước to nhỏ không đều nhau và nhìn trong suốt với màu rất đẹp. Các động vật nằm trong khối hổ phách này thường là loài côn trùng sống gần cây.
Ý nghĩa của hóa thạch là gì?
Ý nghĩa của hóa thạch rất quan trọng trong việc giúp ta nhận biết được lịch sử xuất hiện cũng như sự diệt vong của những loài sinh vật cổ.
Đầu tiên có thể kể đến khủng long thuộc loài nodosaur có hóa thạch nguyên vẹn nhất từ trước đến nay và chúng được tìm thấy vào năm 2011 tại mỏ Millenium ở Canada. Hóa thạch của một con thằn lằn có cánh đang dang rộng lướt trên mặt biển để mắt những con cá bé làm thức ăn thì bị một con cá ăn thịt khổng lồ nhảy lên đớp lấy.
Hơn nữa, hóa thạch còn được đưa vào làm điều kiện, vật phẩm cho quá trình nghiên cứu các mối quan hệ của giới sinh học, đồng thời nó cung cấp bằng chứng cho sự phát triển của sinh giới.
Một viên đá hổ phách trong đó chứa phần đuôi của một con khủng long và nó vẫn còn nguyên xương và lông vũ. Hay một ví dụ khác về vụ phun trào núi lửa đã xảy ra cách đây hơn 12 triệu năm về trước đã giết chết vô số loài động vật, các nhà khảo cổ đã phát hiện ra những hóa thạch gần như nguyên vẹn của chúng gọi là tầng hóa thạch Ashfall tại Mỹ cách đây gần 40 năm.
Như vậy, từ những mẫu hóa thạch mà chúng để lại con người đã phát hiện ra được sự tồn tại của những con khủng long khổng lồ hay những con thủy quái dưới đại dương,…. Từ đó có thể chứng minh rằng hóa thạch mang lại những nét đẹp lịch sử vĩ đại mà Trái Đất đã trải qua.
Hy vọng những thông tin về hóa thạch là gì mà chúng tôi vừa tổng hợp trong bài viết trên đây hữu ích với bạn đọc. Qua đó, bạn có thể hiểu được hóa thạch hình thành như thế nào và các dạng hóa thạch phổ biến hiện nay. Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết và đừng quên truy cập mayruaxegiadinh.com.vn để cập nhật thêm những thông tin bổ ích bạn nhé!
