Ăn trầu là tập tục có từ lâu đời ở một số nước Đông Nam Á. Riêng ở Việt Nam, tục ăn trầu đã có từ hàng ngàn năm qua và trở thành một nét đẹp trong bản sắc văn hóa truyền thống từ xa xưa đến nay. Cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết ăn trầu cau gồm những gì trong bài viết dưới đây nhé!
Contents
Đôi nét về tục ăn trầu cau
Nguồn gốc tục ăn trầu cau
Để giải thích cho nguồn gốc của tục ăn trầu cau của người Việt. Người xưa đã thuật lại thông qua sự tích sau:
Ngày xưa, có một chàng trai tên là Quang Lang vì có tướng mạo cao lớn nên được nhà vua ban cho họ Cao. Chàng trai này sinh được 2 người con đặt tên là Tân và Lang. Sau khi lớn lên 2 anh em được cha cho theo học đạo sĩ họ Lưu. Khi đó, nhà họ Lưu có người con gái đến tuổi lấy chồng và đạo sĩ đã gả cho người anh.
Từ khi Tân có vợ, 2 anh em nhà họ Cao không còn thân thiết như trước nữa. Một hôm, người em vì quá buồn tủi nên đã bỏ nhà đi. Giữa đường, chàng Lang gặp một con suối lớn không vượt qua được, chàng vừa đói, vừa mệt và khát, cứ thế lả đi rồi chết. Sau khi mất, chàng Lang đã hóa thành phiến đá vôi.
Người anh vì mãi vẫn không thấy người em trở về nên đã lên đường đi tìm. Khi tới bờ suối vì quá thương nhớ em trai nên đã chết và hóa thành cây cau mọc bên cạnh tảng đá vôi – hiện thân của người em.
Vợ chàng Tân đi tìm chồng cũng chết bên bờ suối đó và hóa thành cây trầu leo vấn vít trên cây cau. Lại tiếp tục cha mẹ đi tìm con gái và con rể, khi đến bờ suối nghe dân trong vùng kể chuyện, cảm động liền lập đền thờ 3 người.
Một hôm nọ, vua Hùng đi tuần dừng chân bên bờ suối và nghe được câu chuyện của gia đình 2 anh em và người vợ. Nhà vua đã bảo cận thần ngắt một lá trầu thêm một quả trên cây cau rồi nhai thử cùng một ít vôi từ tảng đá.
Vua nhai 3 thứ đó thì thấy trong người nóng bừng như có hơi men, môi đỏ tươi sắc mặt hồng hào. Lúc đó, vua đã thốt lên rằng “Thật là linh dị! Đúng là họ rồi! Tình yêu thương của họ thật sự nồng nàn thắm đỏ”.
Sau đó, Vua bèn sai người lấy 3 thứ ấy về rồi dạy dân lấy lửa nung đá cho xốp và lấy trái cây, lá dây leo cuộn chung lại để ăn. Vua cũng ban chiếu chỉ rằng các lễ cưới, tiệc lớn nhỏ đều phải lấy những món này ra làm vật phẩm trước để tượng trưng cho tình nghĩa anh em, tình nghĩa vợ chồng. Kể từ đó, phong tục ăn trầu cau của người Việt ra đời và tồn tại cho đến ngày nay.
Ý nghĩa tục ăn trầu cau
Miếng trầu xuất hiện rất nhiều trong đời sống sinh hoạt của người dân Việt. Như người xưa thường nói “Miếng trầu là đầu câu chuyện”, trầu dùng để mời khách tới chơi nhà. Mâm cỗ cúng gia tiên cũng không thiếu vắng hình ảnh miếng trầu.
Miếng trầu còn tượng trưng cho tình yêu lứa đôi, miếng trầu đi đầu tác hợp cho đôi lứa và là sợi dây kết chặt mối lương duyên trai gái thành vợ thành chồng. Bởi vậy, để đưa mâm lễ sang thưa chuyện nhà gái, nhà trai không thể thiếu được lá trầu, quả cau và trong tiệc cưới có đĩa trầu cau để chia vui.
Ăn trầu có vị gì?
Miếng trầu cau gồm 4 loại nguyên liệu chính là: Cau (vị ngọt), lá trầu (vị cay), rễ trầu cau (vị đắng) và vôi (vị nóng). Trong đó, cây cau vươn cao biểu tượng cho trời (dương), vôi chất đá biểu tượng cho đất (âm), dây trầu mọc từ đất, quấn quýt lấy thân cây cau biểu tượng cho sự trung gian. Miếng trầu cau gồm một miếng cau, lá trầu quét vôi lại phụ thêm miếng vỏ cây chát (miếng rễ).
Như vậy, khi ăn trầu cau thì miếng trầu có vị ngọt của hạt cau, vị cay của lá trầu không cùng vị chát nóng từ vôi và cái bùi của rễ,…. Tất cả hòa quyện như tạo nên sự kích thích, làm cho thơm miệng, đỏ môi,….
Ăn trầu có tác dụng gì?
Ăn trầu từ xưa đến nay là một thói quen của một số phụ nữ Việt, thông thường là những người ở độ tuổi trung niên, những cụ già. Ngoài ra, ăn trầu cau còn thể hiện văn hóa giao tiếp ở nông thôn. Phụ nữ khi đến thăm nhà bạn đều được mời miếng trầu rồi tiếp đó mới hàn huyên, đàm đạo.
Người xưa ăn trầu còn để bảo vệ hàm răng của mình, chất chát có trong trầu cau sẽ làm lợi răng được co lại ôm sát lấy chân răng, giúp hàm răng cứng chặt lại không lung lay. Còn trong y học cổ truyền người Việt Nam xưa đã sử dụng trầu cau tương tự như một thứ thuốc chống bệnh sốt rét rừng – căn bệnh thường gặp khi vào rừng sâu săn bắn hay xuống biển mò ngọc trai, săn bắt đồi mồi,….
Ngày nay, những người ăn trầu dần ít đi, phần đa chỉ còn những cụ già ở nông thôn là còn giữ phong tục này. Nếu về miền quê Việt Nam, bạn có thể dễ bắt gặp hình ảnh những cụ già móm mém vừa ngồi nhai trầu vừa lân la kể chuyện cho con cháu nghe một cách rất bình dị.
Cách ăn trầu của người Việt Nam như thế nào?
Ăn trầu gồm những gì? Nguyên liệu để ăn trầu cau gồm có: Lá trầu không (loại lá có màu xanh sẫm bóng và có các gân nổi rõ ở mặt bên dưới), quả cau (có màu xanh ánh vàng, hình nón, kích thước cỡ quả trứng gà nhỏ, bên trong lốm đốm) và ít vôi (loại vôi tôi để lâu có màu trắng hoặc màu hồng, nhão). Lá trầu, cau sẽ được cất trong cơi trầu làm bằng đồng và vôi đặt trong bình vôi.
Đầu tiên, người ta sẽ bổ quả cau ra thành 6 miếng nhỏ. Cau được chọn phải là cau tươi hoặc cau khô. Nếu là cau khô thì cần được ngâm nước 20 phút trước khi ăn để cau mềm ra. Tiếp đến, dùng chìa vôi để quét vôi lên lá trầu, gấp lại rồi lấy một miếng cau cho vào miệng nhai nát hỗn hợp 3 món này.
Trong lúc nhai trầu, để tẩy cổ trầu (dung dịch tạo thành bởi sự tương tác giữa nước bọt và hỗn hợp trầu-cau-vôi) và xác trầu thì người ta có thể dùng một nhúm nhỏ thuốc lào hoặc thuốc lá để chà răng. Tác động này lên răng được gọi là xỉa thuốc. Sau khi nhai khoảng 30-60 phút hoặc lâu hơn tùy thói quen từng người thì người ăn sẽ nhổ bỏ phần bã trầu cùng nhúm thuốc xỉa. Cuối cùng là súc miệng sạch bằng nước lã.
Mời trầu khách theo tục ăn trầu, khi khách đến chơi nhà, trước tiên, chủ nhà cần mang một cái bát có đựng nước kèm theo một cái muỗng đặt trên cái đài để khách súc miệng. Tiếp đó, chủ nhà mang khay trầu ra tiếp đãi khách.
Trên khay có đĩa đựng trầu, đĩa đựng cau, hũ vôi cùng hộp thuốc xỉa, dao, đĩa đựng vỏ cau, vỏ giấy,…, đặc biệt không được quên cần có một ống nhổ lớn để khách nhổ bã trầu, nước trầu.
Nếu khách là người trung niên có thể nhai miếng trầu trực tiếp và tận hưởng vị cay, thơm của miếng trầu. Còn đối với những người lớn tuổi hoặc người răng yếu thì sẽ cho hỗn hợp trầu cau và vôi vào ống giã trầu – dụng cụ có hình dáng tương tự như chum uống rượu với kích thước to nhỏ khác nhau tùy vào nhu cầu người dùng. Sau đó, người ta sẽ dùng ống ngoáy trầu (một cái que bằng kim loại) để nghiền nhỏ lá trầu và quả cau ra rồi mới nhai hỗn hợp này.
Trong đời sống hàng ngày, người ta thường ăn trầu một cách rất đơn giản. Tuy nhiên, vào các dịp quan trọng như đám cưới, đám hỏi, lễ hội thì miếng trầu sẽ được xếp một cách cầu kỳ được gọi là têm trầu cánh phượng.
Cách têm trầu này xuất phát từ vùng Kinh Bắc khi xưa. Kinh Bắc là tên của một địa danh cũ ở phía Bắc của Việt Nam, ngày nay bao gồm toàn bộ ranh giới 2 tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang và một phần nhỏ một số tỉnh thành lân cận là Lạng Sơn, Hưng Yên và Hà Nội.
Lời Kết
Cho tới ngày nay, tuy tục ăn trầu cau và mời trầu ít phổ biến như thời xưa nhưng lá trầu vẫn mang một ý nghĩa sâu xa nhất định trên nhiều lĩnh vực như y học, tâm lý xã hội và bản sắc truyền thống dân tộc,….
Trầu cau chỉ là một thứ nhai chơi tuy đơn sơ nhưng vẫn là thứ không thể thiếu trong việc giao hiếu, kết tân, lễ tế, cưới hỏi,… bởi nó đã mang đậm dấu ấn văn hóa Việt Nam. Những vật dụng dùng trong tục ăn trầu cau giờ đây trở thành di sản của một phong tục tập quán tốt đẹp được lưu giữ mãi trong mỗi người Việt chúng ta.
