Chất độc Xyanua là gì? Natri xyanua và Kali xyanua cái nào sẽ độc hơn?

Chất độc Xyanua là gì? Natri xyanua và Kali xyanua cái nào sẽ độc hơn?
Đánh giá bài viết

Nếu bạn là fan của bộ truyện tranh Conan chắc có lẽ không còn xa lạ gì với chất độc Xyanua, hay gần đây là vụ án yêu anh rể, bỏ natri xyanua vào trà sữa của chị họ khiến một người khác chết oan. Vậy chất độc Xyanua là gì? Natri xyanua là gì? Natri xyanua và Kali xyanua cái nào sẽ độc hơn? Tất cả sẽ được bật mí trong bài viết sau đây của mayruaxegiadinh. 

Tìm hiểu chất độc Xyanua là gì?

Độc Xyanua là gì? Cyanua, Cyanide hay Xyanua là một hợp chất hóa học cực độc, khá phổ biến trên thế giới và có thể tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau như thể rắn, lỏng, hay khí. Chỉ với 50mg đến 200mg Xyanua nhỏ bé hay hít phải 0,2% khí Xyanua đã có thể gây ra cái chết một người trưởng thành khỏe mạnh.

Tìm hiểu chất độc Xyanua là gì?
Tìm hiểu chất độc Xyanua là gì?

Chất độc Xyanua là gì?

Xyanua là một hợp chất hoá học, trong công thức có chứa nhóm xyano. Xyanua có công thức là (C≡N), bao gồm một nguyên tử các-bon liên kết ba với một nguyên tử nitơ khác.

Xyanua có mùi gì? Xyanua màu trắng hay không màu nhưng có vị đắng như mùi quả hạnh nhân. Thế nhưng chỉ có 40% dân số thế giới là có khả năng ngửi được mùi Xyanua này.

Tiếp xúc với một lượng lớn Xyanua sẽ có thể gây ra tổn thương cho não bộ và tim mạch, nếu tiếp xúc với liều lượng thấp cũng có thể gây những hậu quả như khó thở, đau tim, nôn mửa, thay đổi máu, chóng mặt, đau đầu, làm rộng tuyến giáp.

Xyanua màu trắng hay không màu nhưng có vị đắng như mùi quả hạnh nhân. 
Xyanua màu trắng hay không màu nhưng có vị đắng như mùi quả hạnh nhân. 

Từ xa xưa Xyanua đã được dùng rất nhiều làm thuốc độc, đáng sợ nhất là  chế độ Nazi tại Đức đã sử dụng hợp chất Hydro xyanua để xử tử tập thể người trong phòng kín, trong suốt thời kỳ Holocaust, thời kì mà người Đức thảm sát người Do Thái.

Xyanua có ở đâu?

Phần lớn lượng cyanide có trong nước hay đất đều xuất phát từ những quá trình sản xuất công nghiệp. Nguồn thải chính của Xyanua vào trong nước là từ quá trình khai thác mỏ, công nghiệp hoá chất hữu cơ, những công việc liên quan đến vàng bạc, sắt và thép; đặc biệt là trong công nghiệp luyện thép,xyanua là độc chất chính gây ra ô nhiễm; và những phương pháp để xử lý chống lãng phí nước của con người.

Những nguồn Xyanua khác xuất phát từ phương tiện giao thông, từ những ngành công nghiệp hoá học, chất đốt từ những dân cư trong thành phố và thuốc trừ sâu có chứa Xyanua. Cyanua có trong những bãi chôn lấp gây nhiễm bẩn nguồn nước ngầm.

Ngoài ra, Cyanua cũng được tìm thấy trong một số môi trường tự nhiên.

Đức quốc xã sử dụng Xyanua để thảm sát người Do Thái.
Đức quốc xã sử dụng Xyanua để thảm sát người Do Thái.

Những nguồn Xyanua gây độc cho người, mà con người có thể bị phơi nhiễm Xyanua đến từ ba nguồn sau:

  • Đến từ các cyanogenic glycosides thực vật: Đây là nguyên nhân và hay gặp nhất trong y khoa, khi bệnh nhân ăn phải củ sắn,  mơ, mận, măng tươi, hạt quả đào, hạnh nhân đắng…. Các cyanogenic glycoside trong các loại thức ăn này không độc, nhưng khi vào trong  cơ thể sẽ sẽ bị enzyme β-glucosidase của vi khuẩn đường ruột thủy phân thành glucose, aldehyde và axit cyanhydric (HCN) và sẽ gây ra độc cho người.
  • Các gốc Xyanua trong sản xuất công nghiệp như hydrocyanua (HCN), muối của Xyanua (NaCN, KCN, CaCN, MgCN), các Cyanogen và hợp chất có chứa cyanide ( như cyanogen bromide, cyanogen chloride, cyanogen iodide) được sử dụng để đánh bóng mạ vàng, bạc, đồng; khai thác vàng sa khoáng; sản xuất các chất màu, sơn, thuốc vẽ, thuốc nhuộm…và sản xuất thuốc trừ sâu.
  • Con người còn có thể nhiễm độc do một ít Xyanua tồn tại  trong khói của các đám cháy.

Cơ chế ngộ độc Xyanua

Các gốc Xyanua đều được hấp thu rất nhanh qua đường tiêu hóa, qua niêm mạc dạ dày, đường hô hấp, sau đó được phân bố nhanh đi khắp  cơ thể, 60% gắn với protein và theo máu lưu hành đến khắp các cơ quan, nội tạng.

Xyanua có ái lực cao với Fe2+, vào cơ thể Xyanua sẽ gắn kết chặt mà “không thể hồi phục” với gốc sắt nhị Fe++của men cytochrome oxidase trong “chuỗi hô hấp vàng” Warburg; cytochrome oxidase sẽ là nơi chủ chốt để trao đổi oxy nuôi sống cho cơ thể, cho nên khi enzyme cytochrome oxidase này bị khóa lại, cơ thể không thể nào hô hấp được và sẽ bị “ngạt thở” dù vẫn có đầy đủ dưỡng khí oxy.

Liều chết của Xyanua khá thấp, chỉ khoảng 0,5 mg/kg thể trọng, một người lớn liều chết là dưới 50 mg.

Xyanua được sử dụng phổ biến trong khai thác sa vàng.
Xyanua được sử dụng phổ biến trong khai thác sa vàng.

Natri xyanua và Kali xyanua chất nào độc hơn?

Natri xyanua và Kali xyanua hay Hydrogen xyanua đều là các hợp chất Xyanua có thể gây ra cái chết cho con người.

Natri xyanua là gì? 

Natri xyanua với công thức hóa học là NaCN, là một hợp chất hóa học cực độc. Cần phải có sự chăm sóc y tế ngay lập tức trong trường hợp ngộ độc Xyanua, do nó rất nhanh có thể dẫn tới tử vong. Giống như hợp chất tương tự là Kali xyanua, NaCN cũng có mùi tương tự như mùi quả hạnh, nhưng không phải bất kỳ ai cũng có thể ngửi thấy mùi này mà còn do đặc điểm di truyền.

Natri xyanua là hợp chất thường được dùng để mạ hay đánh bóng vàng bạc bằng phương pháp hóa học. Chúng được ứng dụng phổ biến trong ngành kim hoàn, trong khai thác các mỏ vàng và để tách vàng ra khỏi quặng vàng. 

Natri xyanua nguy hiểm ở mức độ nào? Natri xyanua là một hợp chất kịch độc, gây chết người chỉ bằng một liều lượng cực thấp. Hợp chất Natri xyanua được liệt kê vào danh sách những chất độc đầu bảng trên thế giới.

Thông thường, chỉ cần tiếp xúc với Natri xyanua sẽ bị ngộ độc ngay cả khi người bị ngộ độc không hề ý thức được mình bị nhiễm Xyanua. Sau đây sẽ là các dấu hiệu nhận biết và được chia làm 3 giai đoạn như sau:

  • Giai đoạn 1: Giai đoạn kích động, người bị nhiễm độc sẽ có những dấu hiệu lo lắng, kích động, thở gấp và lú lẫn, lơ mơ.
  • Giai đoạn 2: Người bị nhiễm độc sẽ bắt đầu co giật, khó thở, tụt huyết áp và giảm thông khí.
  • Giai đoạn 3: Cũng là giai đoạn cuối cùng: Giảm trương lực cơ và mất đi phản xạ, bị trụy tim mạch, hạ oxy trong máu và dẫn đến thiệt mạng.
Natri xyanua là gì?
Natri xyanua là gì?

Nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu trên, người trợ giúp cần nhanh chóng đưa người nhiễm độc natri xyanua đến các cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu kịp thời. Hóa chất này là chất cực độc có khả năng phản ứng nhanh, trong vòng 2 giờ nếu không được chạy chữa kịp thời sẽ gây tử vong. Những dấu hiệu nhiễm độc hóa chất này cần phải hết sức lưu tâm để nhanh chóng phát hiện sớm và chữa trị loại bỏ chất cực độc kịp thời.

Kali xyanua là gì?

Kali Xyanua hay còn được biết đến xyanua kali hoặc potassium cyanide. Đây là một  hợp chất hóa học không màu được tạo ra bởi 3 nguyên tố kali, cacbon, nitơ. 

Kali Xyanua tương tự như Natri xyanua có mùi rất giống quả hạnh nhân và bề ngoài, màu sắc của chất khá giống như đường, một đặc điểm nữa của hợp chất Kali Xyanua có thể tan rất nhiều trong nước.

Kali Xyanua là một chất có khả năng tạo ra các phức chất của vàng (Au) và hòa tan được trong nước (rất ít chất có được khả năng này). Vì thế nó được sử dụng nhiều trong ngành kim hoàn để mạ hay đánh bóng bằng các phương pháp hóa học và được sử dụng trong ngành khai thác các mỏ vàng sa để tách vàng ra khỏi các quặng vàng.

Kali xyanua với công thức hóa học là KCN. Đây là một chất kịch độc thuộc top những chất độc trên thế giới, có thể gây chết người chỉ với liều lượng thấp. 

Vì là một chất không màu và có mùi thơm nhẹ giống hạnh nhân nên rất khó để nhận ra, dễ dẫn tới việc chỉ cần ăn nhầm từ 200 đến 250 mg chất này sẽ khiến một người khỏe mạnh có thể mất đi ý thức trong vòng 30 giây đến 2 phút. Sau khoảng 1 tiếng sẽ rơi vào trạng thái hôn mê và có thể tử vong chưa đến 3 giờ nếu không có các biện pháp cấp cứu điều trị kịp thời. 

Kali xyanua là gì?
Kali xyanua là gì?

Theo phân loại trong hướng dẫn số 67/548/EEC của liên minh châu Âu (EU) nó là chất cực độc (T+). Giới hạn phơi nhiễm tối đa (PEL) của OSHA sẽ là 5 mg/m3.

Chỉ với 500 gram chất độc khủng khiếp này, ước chừng khoảng 2.500 người có thể bị giết chết chỉ trong một thời gian rất ngắn. Đó là lý do vì sao Đức Quốc xã đã từng dùng nó để tàn sát hàng triệu người Do Thái.

Cơ chế gây ngộ độc của chất Kali xyanua

Con người có thể bị nhiễm độc kali xyanua qua 3 đường sau: đường tiêu hóa (thông qua các loại thức ăn, nước uống), đường hô hấp (vì có thể bay hơi, hít phải) và cuối cùng đó là qua da nhờ vào khả năng hấp thụ xuyên qua da. Đây là một trong những đặc điểm vô cùng nguy hiểm của chất độc này đối với chúng ta.

Giống như tất cả các hợp chất Xyanua khác, Kali xyanua cũng gây độc bằng cách ngăn chặn sự trao đổi chất của tế bào.

Kali xyanua có khả năng tạo liên kết hóa học chặt chẽ với các heme trong máu (như hemoglobin), làm cho các tế bào này không lấy được oxy và sẽ bị hủy hoại. Người bị nhiễm độc Kali xyanua có thể tử vong ngay lập tức nếu nồng độ Kali xyanua có trong máu lớn hơn 1mg/lít.

Natri xyanua và kali xyanua cái nào sẽ độc hơn?

Natri xyanua và Kali xyanua đều là những hợp chất Cyanua đơn giản và là các chất độc đầu bảng trên thế giới, với khả năng gây chết người.

Với Natri xyanua chỉ cần ăn nhầm một lượng khoảng 100 – 200mg, nạn nhân sẽ bị mất ý thức trong vòng chưa đến 1 phút, đôi khi chỉ là 10 giây, tùy thuộc vào cường độ miễn dịch, sức đề kháng của cơ thể và lượng thức ăn có trong dạ dày. Cơ thể sẽ rơi vào trạng thái ngủ mê man hay hôn mê sâu sau khoảng 45 phút và có thể dẫn đến tử vong trong 2 giờ sau nếu không kịp thời điều trị. Cùng các biểu hiện, triệu chứng tương tự, nhưng lượng ăn phải của Kali xyanua là khoảng 300 – 400mg. Vậy ta có thể kết luận Natri xyanua độc hơn Kali Xyanua vì lượng ăn phải ít hơn.

Cách sơ cứu khi nhiễm độc Cyanua 

Theo khuyến cáo của các tổ chức y tế, khi bị ngộ độc các chất Xyanua, cần sơ cứu nạn nhân bằng cách cho thở ngay bằng khí oxy. Trong các phân xưởng, xí nghiệp có sử dụng Natri xyanua, Kali xyanua thường phải có sẵn bộ cấp cứu trong trường hợp nhiễm độc, bao gồm các chất như  xanh methylen, amyl nitrit, natri nitrit và natri thiosunfat.

Những hợp chất của Xyanua nói chung cực kỳ nguy hiểm. Khi bị nhiễm độc phải một lượng đủ lớn, não và tim sẽ bị tổn thương nặng nề trước khi dẫn đến tử vong.

Đường glucozơ sẽ có khả năng làm chậm lại đáng kể quá trình gây ngộ độc của các hợp chất xyanua, đồng thời giúp bảo vệ các tế bào bằng cách tạo liên kết hóa học với Natri xyanua. Tuy nhiên, mọi người cần lưu ý glucozơ không có khả năng giải độc khi bị nhiễm độc Natri xyanua.

PGS.TS Phạm Duệ tại Trung tâm chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cảnh báo, khi bị ngộ độc Xyanua, người dân không nên tự xử lý mà phải nhanh chóng đến các cơ sở y tế để được điều trị tích cực và dùng các loại thuốc giải độc chuyên dụng. 

Khi cấp cứu, nên đặt bệnh nhân nằm nghiêng an toàn (tức nửa người dưới nằm sấp, mặt nghiêng sang một bên) khi bệnh nhân bị co giật. Không để bệnh nhân bị va đập, ngã. Không dùng vật cứng để chèn miệng nạn nhân khi co giật mà nên thay bằng vật mềm như khăn, áo …

Bài viết trên là những thông tin tổng hợp liên quan đến Xyanua, hy vọng qua bài viết bạn đã biết được chất độc Xyanua là gì? Natri Xyanua và Kali xyanua chất nào độc tính mạnh hơn. Mong rằng những thông tin bổ ích trên giúp bạn có thêm hiểu biết về loại chất cực độc này, cách sơ cứu khi gặp các trường hợp bị ngộ độc Xyanua. Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào về Xyanua bạn hãy để lại comment trong phần bình luận nhé!

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *