Liệt kê là gì? Chúng ta đã được học về kiến thức này trong bài Liệt kê lớp 7, trong ngữ pháp tiếng Việt có rất nhiều biện pháp tu từ khác nhau như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ,… mỗi biện pháp sẽ mang đến tác dụng và dấu hiệu nhận biết riêng. Bài viết sau đây mayruaxegiadinh sẽ giới thiệu đến bạn khái niệm liệt kê, tác dụng và bài tập về phép liệt kê.
Contents
Khái niệm liệt kê là gì?
Liệt kê là gì? Liệt kê là một biện pháp tu từ, được sắp xếp nối tiếp hàng loạt các từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả, biểu đạt được đầy đủ hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh nào đó khác nhau của thực tế, tư tưởng, tình cảm.
Liệt kê ở đây được chính là biện pháp tu từ, được sử dụng nhằm làm tăng hiệu quả biểu đạt, diễn đạt, chứ không phải là sự văn vở, kể lể dài dòng, rườm rà, trùng lặp mà ta thường thấy trong cách nói, cách viết của một số người.
Cần phân biệt hai hiện tượng trên để:
- Thứ nhất, học tập cách diễn đạt tạo hiệu quả cao theo phép liệt kê.
- Thứ hai là để khắc phục lỗi kể rườm rà, trùng lặp trong văn nói, văn viết.
Ví dụ về phép liệt kê:
- Ví dụ 1: Thường là chở chè vối và thỉnh thoảng cũng có thêm những chuyến chở cánh kiến trắng, sợi móc, da trâu sống, cánh kiến đỏ, xương và sừng nai hươu hay xương gấu, xương hổ.
Các cụm danh từ sau: chè vối, cánh kiến đỏ, sợi móc, cánh kiến trắng, da trâu sống, xương và sừng nai hươu, xương gấu, xương hổ đều cùng làm thành tố phụ cho cụm động từ, có động từ trung tâm chính là “chở” nhằm gây ấn tượng mạnh mẽ cho người tiếp nhận về sự đa dạng của các đặc sản vùng núi.
- Ví dụ 2: Dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta nơi đã sinh ra Hồ Chủ tịch, người anh hùng dân tộc và chính Người nhân dân ta và non sông, làm rạng rỡ dân tộc ta, đất nước ta.
Các cụm danh từ sau: dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta đều cùng làm chủ ngữ của câu nhằm biểu hiện cảm xúc và suy nghĩ của tác giả về lòng biết ơn vô hạn của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta với Bác Hồ vị cha già của dân tộc.
Dấu hiệu nhận biết liệt kê là gì?
Phép liệt kê ta có thể thấy được trong rất nhiều văn bản khác nhau. Dấu hiệu nhận biết liệt kê là có nhiều từ hoặc cụm từ giống nhau, tương tự nhau, liên tiếp nhau và thông thường chỉ cách nhau bằng dấu phẩy hoặc dấu chấm phẩy.
Có những phép liệt kê phổ biến nào?
Dựa theo cấu tạo và ý nghĩa trong câu, chúng ta có 4 kiểu liệt kê chính bao gồm:
Phép liệt kê theo từng cặp
Mỗi cặp từ được liệt kê thường sẽ liên kết với nhau bằng những từ như và, với, cùng..Những cặp từ này thường sẽ có một vài điểm chung để phân biệt với các từ khác hay các cặp từ khác.
Ví dụ về phép liệt kê theo từng cặp: Giá sách của Mai có nhiều loại sách hay như sách đại số với hình học, sách văn và thơ, sách tiếng Anh với tiếng Pháp, truyện tranh với tiểu thuyết,….
Phép liệt kê không theo cặp
Phép liệt kê không theo cặp hay còn được biết đến với tên gọi phép liệt kê các phần tử. Chỉ cần thỏa mãn điều kiện các từ, cụm từ cùng mô tả có một điểm chung nào đó như sự vật, con người, thiên nhiên, mối quan hệ,… đều có thể được. Giữa các từ sẽ ngăn cách nhau bởi dấu phẩy hay dấu chấm phẩy.
Ví dụ về phép liệt kê không theo cặp: Trên kệ sách của Hà Anh có nhiều loại sách khác nhau gồm sách văn học, sách khoa học, sách ngoại ngữ, sách toán,sách đại lý, sách hóa, sách lịch sử,…
Phép liệt kê tăng tiến
Liệt kê tăng tiến có nghĩa là phải theo đúng một thứ tự hay trình tự nhất định theo tự nhiên hoặc hợp các quy luật nào đó. Thường thì ta sẽ liệt kê từ thấp đến cao, từ địa vị nhỏ đến lớn, từ trẻ đến già,….
Ví dụ về phép liệt kê tăng tiến: Trong phòng Ngọc bao gồm những người sau nhân viên Ngọc, Minh Lan, phó phòng là anh Minh và trưởng phòng là anh Trung.
Ta có thể thấy chức vụ các nhân viên được nêu ra theo trình tự từ thấp đến cao, theo đúng cấp bậc trong phòng.
Phép liệt kê không tăng tiến
Phép liệt kê không tăng tiến không quan trọng đến vị trí các từ, cụm từ cần liệt kê, câu vẫn có ý nghĩa và người đọc, người nghe vẫn hiểu ý nghĩa của toàn bộ câu.
Ví dụ: Gia đình Hà đang sống có các thành viên gồm: bố mẹ Hà, anh trai Hà, ông bà nội Hà, em gái Hà và Hà.
Phép liệt kê có tác dụng gì?
Các phép liệt kê thường được sử dụng nhằm nhấn mạnh ý, chứng minh cho nhận định nào đó của tác giả. Trong văn học, liệt kê được sử dụng phổ biến như một phép tu từ có tác dụng tăng tính biểu cảm, biểu đạt cho đoạn thơ, đoạn văn.
Ví dụ: Trong tác phẩm “Tinh thần yêu nước của nhân dân ta” của chủ tịch Hồ Chí Minh, bác đã sử dụng biện pháp liệt kê để nhấn mạnh đến tinh thần yêu nước của nhân dân, chứng minh rằng lòng yêu nước đó là bất tử “…Nó kết đã thành làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm khó khăn, nó nhấn chìm tất cả bè lũ bán nước, hại nước và cướp nước”
Những điều lưu ý khi sử dụng biện pháp liệt kê
Liệt kê là một trong những phép tu từ cơ bản, đơn giản, dễ nhận biết và dễ sử dụng nhất. Tuy nhiên để sử dụng một cách hợp lý, đúng cách ta cần lưu ý những điều sau:
- Tất cả các từ liệt kê đều phải chung một chủ đề hay có cùng một nghĩa chung tổng quát nhất định.
- Với phương pháp liệt kê tăng tiến, cần xác định được đúng thứ tự theo vị trí từ thấp đến cao.
- Giữa các từ, cụm từ cần ngăn cách nhau bởi dấu phẩy, chấm phẩy hoặc các từ kết hợp như là “ với, và”.
- Biện pháp liệt kê xuất hiện rất nhiều trong văn xuôi, truyện ngắn, tiểu thuyết,… những hầu như hiếm khi được xuất hiện trong thơ ca.
- Khi phân tích, kiểm tra nếu các từ, cụm từ đó có liên quan ngữ nghĩa với nhau thì đó chính là phép liệt kê. Ngược lại nếu không liên quan có thể sẽ là biện pháp tu từ khác.
Luyện tập bài tập về phép liệt kê
Bài 1: Hãy đặt câu trong đó có sử dụng phép liệt kê?
Bài làm:
Giờ ra chơi trên sân trường tôi lại vô cùng náo nhiệt: các bạn nữ chơi nhảy dây, các bạn nam đá cầu một vài tốp học sinh ngồi trên ghế đá nói chuyện tíu tít với nhau.
Bằng tinh thần sục sôi, ý chí quyết chiến và một lòng yêu nước nồng nàn, các chiến sĩ đã chiến đấu hết mình vì nền độc lập của nước nhà.
Bài thơ Đồng chí của tác giả Chính Hữu là một bài ca về tình đồng chí, tình đồng đội với tinh thần có cùng cảnh ngộ, ý chí, tinh thần, lý tưởng chiến đấu.
Bài 2: Hãy viết một đoạn văn có sử dụng phép liệt kê và chỉ rõ các phép liệt kê đó?
Người bạn thân nhất của em chính là Linh. Chúng em học cùng lớp với nhau từ hồi lớp một đến giờ. Linh vô cùng dễ thương và tốt bụng chính vì vậy bạn bè trong lớp ai ai cũng quý mến bạn. Mỗi sáng, Linh đều qua nhà rủ em đi học, trên đường tới trường hai đứa sẽ nói chuyện rôm rả, cười đùa không ngớt. Điều khiến em ngưỡng mộ nhất ở Linh là sự chăm chỉ của cậu ấy, trong lớp Linh luôn chú ý nghe giảng và làm rất nhiều bài tập, do đó thành tích cuối kỳ của Linh lúc nào cũng cực kỳ xuất sắc. Mặc dù học giỏi nhưng Linh không hề tự cao, trái lại còn rất khiêm tốn và luôn muốn giúp đỡ các bạn khác cùng tiến bộ. Điều đó càng khiến em thêm nể phục và tôn trọng Linh nhiều hơn. Ở trường lớp, em được làm quen và tiếp xúc với rất nhiều bạn nhưng đối với em chỉ mình Linh mới là người bạn tốt nhất. Em mong rằng tình bạn của chúng em sẽ mãi mãi bền lâu.
Bài 3: Hãy đặt câu có sử dụng phép liệt kê tăng tiến và không tăng tiến:
- Đặt câu với phép liệt kê tăng tiến
Cô giáo lớp tôi, thường sẽ sắp xếp chỗ ngồi theo các chức vụ trong lớp từ trên xuống dưới như sau: tổ viên, tổ phó, tổ trưởng, lớp phó phụ trách lao động, lớp phó phụ trách học tập, lớp trưởng để có thể dễ dàng quản lý thành viên của lớp hơn.
- Đặt câu với phép liệt kê không tăng tiến:
- Cô giáo thường xếp chỗ trong lớp từ ngoài vào trong là: bạn thấp, bạn cao, bạn thấp, bạn cao, bạn thấp, bạn cao,… Để các bạn trong lớp có thể dễ dàng nhìn thấy bảng hơn.
- Trời đột nhiên đổ một cơn mưa, những hạt mưa tí tách rơi xuống mặt đất, từng giọt nước nặng, nhẹ rồi lại những giọt nước nặng, … Tất cả tạo nên một giai điệu đặc trưng cho mùa hè thật sống động.
Bài viết trên là những kiến thức liên quan liệt kê là gì? Dấu hiệu nhận biết, các phép liệt kê phổ biến, tác dụng và những điều cần lưu ý khi chúng ta sử dụng phép liệt kê. Khi có thể sử dụng một cách thuần thục phép tu từ này nó không chỉ giúp ích bạn trong quá trình học tập mà còn giúp nâng cao khả năng giao tiếp của bản thân. Nếu bạn còn bất kỳ thắc mắc gì về liệt kê hãy để lại comment cho chúng tôi để mọi người cùng thảo luận nhé!